Binlerce insan nefes almıyor. Türkün kahramanlığını, Çanakkalenin efsanelere benzeyen kahramanlıklarını bu iman dolu konuşmacıdan dinliyordu. O söylüyor: - Bugün aldanmayalım, hissedilen bir heyecan vardır. Bunu sürdürmek için icat edilen yalancı haberlere inanmayalım. Binlerce ağız birden açılıyor ve boşluk dalga dalga inliyor: - İnanmıyoruz.. - Kendilerinin olmayan toprakları aleme dağıtmak isteyenler hakkın sedası önünde eğilecekler ve hakkı teslim edeceklerdir. Asla heyecanlarınızı unutmayınız... Yarın dünyanın son tarihi perdeleri oynandıktan sonra Türkler ne yaptı diye bize bakacaklardır. Milletlerin üzerine hakim olan adalet, Türk milleti nihayet seninde hakkını verecektir. O gün binlerce İstanbullu, bu ateşli sözlerin kudreti ile benliğinin sarsılmaz imanını duydu. Kadını bile kahraman olan bir millet esir olamazdı. Siyah bir başörtünün halelediği yüzü, uzun mücadele yıllarında ölümün dolaştığı cephelerde gördük. Aynı Sultanahmette söylediği gibi, siperlerde yatan Mehmetciklerin kulağına da fısıldıyordu: - Bu millet için, bu memleket için doğduk, onun için ölelim... Bu ses on beş sene sonra yine kulaklarımıza geldi. Fakat bu sefer onu siyah bir başörtünün çerçevesi içinde değil, medeniyetin, ilmin en yüksek mertebesine ulaşmış bu diyarın, Amerikanın o zamana kadar hiç bir kadına nasip olamayan bir kürsüsünde, açık alnı, açık yüzü ve onlar gibi giyinmiş olduğu halde orada da söylüyordu:
- Türk devrimi, Türk halkına çıplak gezen ilkel bir halka giydirilmiş giysi gibi, sırtına geçirilmiş yüzeysel bir şey değildir...diyordu ve devrimi anlatıyordu.
Sevgili okuyucularım...Hepimizin daima içinde yaşayan, daima adım adım takip ettiğimiz Halide Edip ten bahsettiğimi anlamışsınızdır elbet. Kara günlerimizde milletine ümit ve cesaret veren, nurlu günlerimizde göğsümüzü gururla kabartan sanat ve düşünce tarihinin 'Dünyanın ikinci zeki kadını' diye kaydettiği vatanperver Halide Edip.
Şimdiye kadar hiç bir gazete ve dergiye söyleşi vermemiş olan Halide Edip i Yedigün namına ilk defa ziyarete giderken hayatımın en tatlı heyecanını duyuyordum.
Beyazıtın arka sokağında, Sovanağa mahallesindeki evi kolayca buldum. Büyük bir nezaket ve alçak gönüllülükle kabul etti. En çok sevdiği ve takdir ettiği Yedigün için rica ettiğim söyleşiyi esirgememek lütfunu gösterdi.
İlk sorumu sordum:
- Memleket haricinde kaç sene kaldınız?
- On dört küsur sene...Tabi bu senelere üç yıl önce İstanbulu ziyaretimde dahildir.- Hangi memleketlerde en uzun kaldınız?
- İngiltere de dört sene, Pariste on sene. Bunların arasında iki uzun Amerika seyahati vardır.
- Avrupa hakkındaki hisleriniz?
- Her memleket, her yabancı düşünür yahut sanatkarı bir çok cephesinden ilgilendirir. Hangi noktasından bahsetmeyi istiyorsanız lütfen açıkça söyleyin. - Öncelikle oradaki şahsi mesainizden bahsetmenizi rica edeceğim. - En kısa şekli ile hayat şeklim ve çalıştığım saha daima sanat ve arada fikirdir. Öncelikle İngiltere. Birinci sene bir köyde yaşadım. Bütün anlamı ile bir devrede ikiye bölünmüş bir insandım. Bir parçası güya hariçle ileri az temas eder, aldığı etkileri hiç içine sindirmeyen bir mahluk, asıl 'Ben' denilen parça kendi kafasının ve kalbinin kainatı içinde yaşadı ve içine yabancı bir etki sokmadı. Bu devrede hatıratımın birinci cildini, yani çocukluk ve gençlik zamanını yazdığım için geçmiş bir devrin 'Realist' bir resmini bırakmak istedim. İkinci seneden itibaren Londrada yaşadık. Bu , eskisinin devamı olmakla beraber bulunduğum memleket halkı ile temasım daha sıkı oldu. Bilhassa meslektaşlarla. O zaman P. E. N. ismini taşıyan yani şair, tabi romancıların kulübünde aza idim. İdare meclislerinden birinde aza olmama beni muntazaman İngiliz ve yabancı yazıcılar ile ayda bir toplanmaya mecbur etti. Bu ilgimi genişlettirdi. Bu vesile ile bana heyecan veren, iftihar veren bir olayı anlatayım. Polanyalı bir yazar vardı. O zaman Polanyada sefir olan Yahya Kemalden çok bahsederdi. Derdi ki:
- Şimdiye kadar düşünür olarak bu kadar etrafını etkileyen bir elçi görmedik. Varşovada yabancı elçiliklerine misafir olan her düşünür mutlak Türk elçiliğine davet edilmek ister. Bu devir yazıcılık hayatımda kuvvetli etkiler bıraktı. İngiliz düşünür ve sanatkarları için burada uzun bir şey söylemeyeceğim. Çünkü düşünürler ve sanatkarlar dünyanın her yerinde birbirine benzer. Tabi bunların taklitçi yahut ham tabakası değil. Hepsi biraz çocuktur, hepsinin hayata karşı doymayan bir anlama merakı vardır ve birbirinden görüşleri ayrıda olsa hepsinde fikir namusu vardır. Hatta ham ve taklitçi diye sözünü ettiğim sayı dünya yüzünde artan düşünür tabakasının da hepsi birbirine benzer. Özetle İngiliz düşünürlerini yadırgamadım. Hatta halkını da yadırgamadım. Belki onlar bana daha çok memleketimin halkının özletti, hatırlattı. Çünkü Türkün köylü ve arka sokak halkını bilenlerle İngilizin aynı tabakasını bilenler ikisini çok birbirine benzetir. Fransayı ilk iki sene biraz yadırgadım. Fakat orada da insanın içine biraz nüfus eder etmez her yerde birbirine benzediğine kanaat getirdim. Buna rağmen Fransa benim için yepyeni bir deneyim oldu. Gerek İngiltere gerek Fransadaki hayatım hep birbirine benzer. Bu iki memleket için düşündüklerimi hem İngilizce hem Türkçe yazmak için birikmiş bir sürü notlar var ki, bunlardan bugün bahsetmek için zaman uygun değildir. Daha başka meselelerin halli ile meşgulmüş gibi , fakat kelimeleri, cümleleri, ahengi, tutarlılığı ile ağır ağır söyleyerek yanıtlar veren Edip ve düşünürümüze Amerika seyahatlerini sordum: - Amerikaya bir inceleme için mi gitmiştiniz? - .'Vilyams Tavn! da bir üniversite merkezinde her sene toplanan uluslararası bir iktisat, siyaset ve tarih konferansı vardır. Oraya çeşitli yuvarlak masalara başkanlık yapmak ve konferansa vermek ve kendi konusunun uzmanları ile tartışma etmek üzere yerli, yabancı fikir adamları davet ederler. Beni de mevsimini açmak söylevini yapmak, bir yuvarlak masaya başkanlık yapmak ve üç genel konferans vermek üzere davet ettiler. Gerek yuvarlak masa başkanlığı, gerek konferansı açmak için hiç bir kadın davet edilmiş olmadığı için Amerika da bu genel bir ilgi uyandırdı. Devrimlerimizden en büyüklerinden kabul ettiğim 'Din ve devlet ayrılışı' konusunu seçtim. Ruhu 'Laik' olan Amerikan düşünürlerinde 'Laik' Türkiye çok sevgilerini uyandırdı. Biraz Amerikan psikolojisini anlatabilmek için şunu ifade edeyim ki, Amerika, dünyanın en dine düşkün olan bir memleketidir. Fakat papazları da dahil olduğu halde, dinle devlet birbirinden ayrı iki şey olduğuna gelenek ve inanç bakımından iman etmişlerdir. Buradaki konferanslarım ' Türkiye batıya yüzünü çevirmiştir' isminde ki Amerika da 'Yeyl' İngiltere de Oksford üniversitelerinin basmış olduğu bir kitapta toplanmıştır. Tabii Türkçesini elimdeki yazı işleri bittikten sonra yayınlayacağım. Devam edecek
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder